Vier Godzilla Day en lees mee terwijl Dr. Jonathan Brockbank nadenkt over de vele inventieve tijdperken van de Godzilla-franchise en de relatie tussen Godzilla, wetenschap en cultuur.
De Godzilla-films zijn gebaseerd op hetzelfde plot; Een gigantisch prehistorisch beest duikt op en verwoest een handige metropool, maar in de loop der jaren heeft dit complot verschillende betekenissen gekregen die een angst voor de moderne wetenschap belichamen, variërend van nucleaire oorlog tot eco-calamiteit. Dit komt omdat de originele Japanse films waarop deze analyse is gebaseerd, zijn gemaakt in drie tijdperken, de Showa, de Heisei en Millennium. Samen vertegenwoordigen ze een evoluerende reactie op de opkomst van Japan na de Tweede Wereldoorlog als een verwesterde, industriële macht, een ontwikkeling die veel Japanners zagen als vreemd aan een geïdealiseerd traditioneel Japan in harmonie met de natuur.
In het eerste tijdperk is Godzilla een vijand van de aarde voor de eerste vier films en een verdediger tegen soortgelijke monsters in films 5-15 van het Showa-tijdperk. Films 5 tot en met 13 zijn gericht aan een kind in plaats van aan een volwassen publiek, terwijl films 14 en 15 de films opnieuw kalibreren voor rechtbankvolwassenen. Deze beweging wordt voortgezet in het tweede tijdperk. The Heisei Era vormt een samenhangende serie, elk voortbouwend op de vorige film, terwijl de Millennium Era bestaat uit onafhankelijke films, die allemaal vertrekken van de oorspronkelijke nederlaag van Godzilla.
Ik pik er enkele thema’s uit dit corpus uit om de relatie met wetenschap en cultuur te becommentariëren.
Godzilla 1954 weerspiegelt WO II en na WO II spanningen met Amerika. De film opent met een Amerikaanse kernproef die een vissersboot in zijn bereik vangt, zoals een Japanse vissersboot overkwam Geluksdraak nr 5 in 1954. Dit bevrijdt of creëert Godzilla en het radioactieve vuur dat het gebruikt om Tokyo in brand te steken. Dit lijkt op een verwijzing naar kernwapens, behalve dat de aanval van Godzilla langdurig is, niet kort. Het lijkt op de Amerikaanse brandbommenaanval op Tokio in 1945, Operatie Meeting House, waarbij doden vielen 80.000 tot 100.000 mensenmeer dan de c66.000 doden van Hiroshima.
Een weduwe, wier man vermoedelijk is omgekomen in de Tweede Wereldoorlog, probeert haar kind onderdak te bieden, maar kan alleen maar zeggen dat we vader in de hemel zullen ontmoeten. De anti-Amerikaanse inslag van de scènes met vissersboten en weduwen werd weggelaten door de exportversie. Er is een onverwachte ondertoon van geruststelling. Godzilla is op onverklaarbare wijze immuun voor alle meest dodelijke wapens van moderne oorlogsvoering tot een laatste zelfopofferende aanval met een Japans wonderwapen. Hoewel de vernietiging realistisch wordt weergegeven, wordt er geen wetenschappelijke poging gedaan om uit te leggen hoe Godzilla warmtestralingsadem kan genereren. Veel dieren hebben absorbeerde hoge niveaus van radioactiviteit in de nasleep van Tsjernobyl. Niemand kan vuur ademen. Bovendien brult Godzilla. Reptielen sissen…
Ondanks dat het zich afspeelt temidden van de op kinderen gerichte films van het Showa-tijdperk, Godzilla versus Hedorah (1971) heeft een vooruitziend thema. De film begint met documentaire beelden van vervuiling in Japan. Hieruit komt Hedorah naar voren, het Smog Monster, dat in staat is om al het leven op aarde te vernietigen door middel van giftige besmetting, totdat Godzilla het verplettert. De film eindigt met Godzilla die het publiek verwijtend aankijkt en de plicht om vervuiling te bestrijden op hen overdraagt.
Het Heisei-tijdperk is zich bewust geworden van DNA en de angst voor genetische modificatie, uitgedrukt in een kenmerkende bizarre en overdreven vorm. In Godzilla versus Biollante (1989) een gekke wetenschapper voegt genetisch materiaal van zijn dochter, een roos en Godzilla, samen om dit te produceren:
Dit is wetenschappelijk niet waarschijnlijk, maar het leidt tot een vervolg. Een deel van het genetisch materiaal dat tijdens gevechten in de ruimte wordt gegooid, wordt spontaan SpaceGodzilla, door weer een ander proces dat de wetenschap niet kent Godzilla versus SpaceGodzilla (1994).
Godzilla versus koning Ghidorah (1991) heeft een verwarrend plot vanwege tegenstrijdigheden die het niet kan oplossen. In 1944 redt een Godzillasaurus ter grootte van een dinosaurus een Japanse militaire eenheid van een Amerikaanse aanval. Het is gewond en zinkt uit het zicht. Op dit punt lijkt het de Japanse militaire trots en capaciteit te vertegenwoordigen. In de toekomst wordt de gewonde dinosaurus bestraald en muteert hij in de gigantische Godzilla. De onmogelijkheid van onmiddellijke mutatie baart de film geen zorgen, in plaats daarvan wordt de verwachte aanval op Tokio in scène gezet. Op het hoogtepunt komt Godzilla oog in oog te staan met Shindo, de officier die is gered door de Godzillasurus, maar beschiet hem met een hittestraal. Op dit punt lijkt de boodschap te zijn dat moderne technologie oorlog tot zelfmoord maakt. Godzilla moet echter koning Ghidorah vernietigen voordat koning Ghidorah Tokio vernietigt en vervolgens moet koning Ghidorah opnieuw worden gemaakt als een cyborg om Godzilla te verslaan, waardoor berichten over oorlog en vernietiging verward achterblijven.
Het derde tijdperk Godzilla, Mothra en King Ghidorah: Reusachtige Monsters All-Out Attack (2001) is op dit punt iets duidelijker. Hier is Godzilla ‘teruggekomen om Japan te vernietigen uit wraak voor alle zielen die verloren zijn gegaan in de oorlog in de Stille Oceaan’, zoals de dvd-blurb samenvat. Dit verklaart niet waarom Godzilla’s eerste doelwit een Amerikaanse nucleaire onderzeeër zou moeten zijn, maar het zet het wantrouwen van de Eras jegens kernenergie voort. Ondanks deze wending wordt Japan niet gered door verontschuldigingen of herstelbetalingen, maar doordat Godzilla wordt verslagen door de ‘All-out Attack’ van ‘Giant Monsters’. Dit zijn zogenaamd ‘Guardian-monsters’, maar hun verdediging van Japan onthult in feite de geologische kwetsbaarheid van Japan. Baragon, een gravende dinosaurus, kan aardbevingen veroorzaken, Mothra, een gigantische mot, kan orkanen veroorzaken, terwijl Godzilla onder water met koning Ghidorah vecht en een tsunami veroorzaakt.
Mechagodzilla belichaamt deze dubbelzinnige houding ten opzichte van wetenschap en natuur in de mythos. Bij zijn eerste verschijning is het een buitenaards artefact vermomd als Godzilla om Godzilla in te kaderen (Godzilla vs. Mechagodzilla, 1974). In latere films zoals Godzilla vs. Mechagodzilla II (1993) het is door mensen gebouwd om Godzilla te verslaan. In het belang van sequels is het resultaat altijd een gelijkspel, maar in diepere bewoordingen onthult het een meer typisch Japans probleem. Wat is gevaarlijker een ‘natuurlijke’ kracht zoals Godzilla of een technisch apparaat zoals Mechagodzilla
Het wantrouwen van de civiele toepassing van kernenergie wordt overschaduwd in de laatste film van het Heisei-tijdperk Godzilla versus Destoroyah (1995). Deze film toont Godzilla aangedreven door een interne kernreactor die uit de hand loopt. Dit weerspiegelt de angst die werd gewekt door de rampen van Long Island (1979) en Tsjernobyl (1986) en voorafschaduwing van het kernongeval in Fukushima in 2011. De dreiging wordt afgewend door een laag ijs in plaats van cement en door Godzilla Junior die de straling van de stervende Godzilla absorbeert. en voortijdig volwassen worden.
Er is een vreemde concessie. Er is een Amerikaanse held, maar hij hanteert een samoeraizwaard en lijkt op Stalin:
Hij is een lokaal voorbeeld van de spanningen tussen patriottisme en internationalisme, oorlog en vrede, eco-harmonie en vernietiging die de Godzilla Eras informeert, waardoor ze onvoorspelbaar, voorspelbaar, creatief onstabiel en verbijsterend kijkbaar blijven. In deze conflicten is de wetenschap altijd het eerste slachtoffer…
Science Fiction: Reis naar de rand van de verbeelding in het Science Museum t/m 4 mei 2023. B nu je tickets
